Lezing ‘Recht op Leven’

In deze tweede lezing in de lezingcyclus ‘Wat is leven?’ werd deze vraag vanuit de rechtsfilosofische kant bekeken. In drie mensenrechtenverdragen (Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens, Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en het Internationaal Verdrag Inzake Burgerlijke en Politieke Rechten) is het ‘recht op leven’ vastgelegd. Professor Mertens heeft voor ons vier gebieden belicht waarin het recht op leven omstreden is.
De eerste vraag die hij stelde was: is de doodstraf in strijd met het recht op leven? De doodstraf is lange tijd voor legitiem gehouden en wordt in sommige landen ook nog ten uitvoer gebracht. Dit worden er echter steeds minder. Argumenten tegen de doodstraf zijn dat het niet preventief of afschrikkend zou werken en het belangrijkste argument is de onomkeerbaarheid. Het ideaal van juridische procedures is dat alle schuldigen gestraft worden en alle onschuldigen niet, maar helaas kan dit ideaal nooit helemaal bereikt worden. Een voorbeeld hiervan is de zaak Lucia de B., op grond van de vreselijke dingen die zij zou hebben gedaan was de doodstraf niet ondenkbaar geweest. Later heeft de rechter echter bepaald dat er veel te weinig bewijs was en is ze vrijgesproken. Op de doodstraf kan niet teruggekomen worden, dus er zouden dan ook onschuldige mensen ter dood veroordeeld worden. Daarnaast is er nog een principieel argument, namelijk dat wij zelf niet de bevoegdheid hebben om over ons leven te beschikken, dus dat wij dit ook niet kunnen overdragen aan de staat.
De tweede vraag die professor Mertens stelde was: wat wordt vereist door het recht op leven? Of: voor welke gevallen kan het recht op leven ingeroepen worden? Hij haalde hierbij een aantal rechtszaken aan zoals McCann and Others v United Kingdom waarin het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) besloot dat het doodschieten van twee mannen die verdacht werden van het plannen van een aanslag in strijd was met het recht op leven en de zaak Oneryildiz v Turkey waarin bepaald werd dat het niet nemen van bepaalde milieumaatregelen waardoor negen mensen waren overleden in strijd was met het recht op leven.
De derde vraag die aan bod kwam: heeft het ongeboren leven recht op leven? Vroeger was het antwoord hierop duidelijk ‘ja’. Maar twee argumenten brachten hier verandering in. Ten eerste hoeft het biologische leven niet op een lijn gesteld te worden met de juridische definitie van leven. Daarnaast is het recht op privacy van de vrouw zwaarder gaan wegen dan het recht op leven. Het is nu vrij onduidelijk in hoeverre ongeboren kinderen recht op leven hebben. In zekere zin kan uit de legaliteit van abortus worden afgeleid dat ongeboren kinderen in ieder geval tot het moment waarop ze geaborteerd kunnen worden, geen recht op leven hebben. In de vragenronde kwam ook naar voren dat ongeboren kinderen in bepaalde gevallen wel rechten hebben. De lector noemde hierbij het erfrecht als voorbeeld.
De laatste vraag waar op in werd gegaan was: is er een recht op de dood? Dit is in feite een dilemma tussen het recht op leven en het recht op zelfbeschikking. Sinds 2002 kennen we in Nederland de wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding. Wanneer een persoon uitzichtloos en ondraaglijk lijdt kan hij ervoor kiezen om zijn leven te beëindigen. In 2016 is een rapport van commissie Schnabel uitgekomen, die onderzoek hebben gedaan naar ‘voltooid leven’, waarin gezegd wordt dat de huidige regeling voor euthanasie toereikend is op dit moment. Toch zijn er bepaalde partijen die vinden dat de huidige regeling tekort doet aan mensen die niet voldoen aan de criteria maar toch graag hun leven zouden willen beëindigen.
In de lezing kwam dus vooral de mate waarin de overheid het recht op leven actief moet beschermen en het dilemma tussen het recht op leven en het recht op zelfbeschikking naar voren, met betrekking tot abortus en euthanasie. De progcie is benieuwd naar uw mening over deze thema’s en de thema’s die naar voren zijn gekomen in de vorige lezing en hoopt u te zien op de debatavond!

1. https://en.wikipedia.org/wiki/McCann_and_Others_v_United_Kingdom
2. Zelf wou ik hier nog de noot bij plaatsen dat de rechten in het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind ook gelden voor ongeboren kinderen en hierin staat ook het recht op leven. Ongeboren kinderen hebben dus meer rechten dan u misschien van de lezing heeft meegenomen.
3. https://d66.nl/wet-voltooid-leven-pia-dijkstra/;https://www.nrc.nl/nieuws/2017/02/25/verblind-door-euthanasiasme-6476764-a1547640